Dzisiaj, gdy na świecie Iranem się tylko straszy, zapominamy jaki to atrakcyjny kraj. I przyrodniczo i kulturowo. Każdy słyszał o starożytnej Persji i jej bogatym dorobku kulturalnym. Nie każdy jednak wie, że Persowie, choć dzisiaj chyba poprawniej jest użyć po prostu słowa Irańczycy, są bardzo gościnnym narodem. Turysta może tutaj liczyć na ich pomoc i opiekę. Źle jednak zareagują, jeśli nazwiemy ich Arabami, z którymi często żyją nienajlepiej. Choć wyznają tą samą religię – islam. Do jego przyjęcia zmusili ich jednak właśnie Arabowie, dokonując podboju Persów w czasach średniowiecza. Około 750 r. n.e. islam stanowił już niemalże jedyną religię w Persji, a jej mieszkańcy wyrzekli się państwowej religii, jaką stanowił zaratusztrianizm.

Islam szyicki

Islam wyznawany przez Irańczyków różni się od islamu sunnickiego wyznawanego w większości świata arabskiego. Iran jest jedynym krajem na świecie, gdzie oficjalnie sto procent populacji wyznaje islam szyicki. Czyli około 75mln mieszkańców, choć w rzeczywistości z tą religią pewnie utożsamia się trochę mniej osób. Także w Iraku, Azerbejdżanie i niewielkim Bahrajnie szyicka odmiana islamu jest dominującą. Aczkolwiek są w tych krajach także duże grupy sunnitów. Ponadto w liczbie wiernych szyici licznie są reprezentowani w Pakistanie, Afganistanie, Indiach, Turcji, Arabii Saudyjskiej i Jemenie. Jednakże w tych krajach są w zdecydowanej mniejszości w stosunku do sunnitów czy innych religii. Szyizm to jeden z trzech odłamów islamu. Dużo mniejszy od sunnickiego, ale bez porównania większy od mało licznego charydżyzmu. Mimo że to ta sama religia, szyici z sunnitami często są w konflikcie, nierzadko zbrojnym.

Jak powszechnie wiadomo obowiązkiem każdego muzułmanina jest przynajmniej raz w życiu odwiedzić Mekkę – święte miasto islamu w Arabii Saudyjskiej. Ze względu na koszty takiej podróży, część z nich nigdy nie spełni tego obowiązku. Dlatego podróżują do ważnych dla islamu sanktuariów, które są dla nich finansowo dostępne. Wielu czyni to regularnie. Nie inaczej jest w szyickiej odmianie islamu. Szyici też mają własne miejsca kultu, powstałe właśnie z myślą o nich. Takim miejscem jest miasto Qom w Iranie. Położone około 150km na południe od jednego z największych miast świata - Teheranu.

Sanktuarium w Qom

Historię Qom datuje się nawet na 5 tysięcy lat przed naszą erą. Nie mniej swój rozwój miasto zawdzięcza islamowi. I temu, że stało się najważniejszym szyickim miejscem pielgrzymkowym w Iranie. Dzisiaj miasto zbliża się do 1,5mln mieszkańców. Oprócz centrum pielgrzymkowego jest tu kilkaset innych świątyń. Szkół seminaryjnych, instytutów badawczych islamu i bibliotek też jest tutaj łącznie kilkaset. Całe życie miasta podporządkowane jest religii. Niezwykłe jest obserwowanie tego w szyickie święta lub po prostu w każdy piątek. Ten dzień w świecie islamu jest dniem świętym i wolnym, tak jak niedziela w chrześcijaństwie. Przed każdym piątkiem ściągają do Qom tłumy wiernych, co widać na każdym kroku. Już w czwartek niezwykle trudne jest znalezienie miejsca noclegowego i tak jest przynajmniej do soboty. Wielu szyitów z tego powodu, jak i cen, wraz z całymi rodzinami rozbija namioty w okolicach świątyń i w parkach. Tam odpoczywają, gotują, jedzą i palą sziszę. A że w Iranie ciągle za pospolite przestępstwa są bardzo surowe kary, to i jest bezpiecznie. Chociaż już nie tak, jak jeszcze 20-30 lat temu.

Najważniejszym zespołem świątyń w Qom jest sanktuarium Fatimy al-Ma'sūmah siostry Imama Ali ibn Musa Riđā. Położone jest w centrum miasta. Choć budowę rozpoczęto w XI w n.e. to jego znaczna część powstała w wieku XVII. Meczet składa się z komory grobowej, trzech dziedzińców i trzech sal modlitewnych. Każda o znacznyc rozmiarach, by mogły pomieścić dużą liczbę wiernych. A pielgrzymują tu miliony. Kompleks ma powierzchnię 38 000m². Fatima al-Ma'sūmah według dostępnych informacji została pochowana w Qom w 816r. n.e. i odtąd miasto stało się miejscem pielgrzymek do jej grobu. Qom było dwukrotnie najeżdżane przez Mongołów w tym przez Tamerlana. Sanktuarium jednak istniało dalej, było przebudowywane i rozbudowywane, jeszcze w XIX wieku, kiedy dokonano złoceń kopuł. Innym ważnym meczetem w Qom jest położone poza centrum Jamkaran. Według lokalnych wierzeń Dwunasty Imam – Muhammad al.-Mahdi, mesjasz, pojawił się tutaj i ofiarował modlitwy. Gdy wierzący ma jakiś problem i uda się do Jamkaran, gdzie poprosi o pomoc, może liczyć, że jego prośba zostanie wysłuchana. Na świecie są bardziej spektakularne meczety, ale i te w Qom zasługują na uznanie. Przy ich budowie użyto dobrej jakości kamieni, w tym marmurów. Są zdobienia, mozaiki. Świątynie są zadbane, a w razie potrzeb  poddawane remontom i renowacjom.

Zasady dla wiernych

W czasie modlitw czuć w Qom świąteczną atmosferę. Pełno ludzi, tłok na ulicach. Setki namiotów pod sanktuarium i w parkach. Wieże i minarety meczetów są ozdobione kolorowymi światełkami, tworzącymi nocną iluminację. Bywają też pokazy sztucznych ogni. Jak w wielu miastach w świecie islamskim, tak i tutaj w pokojach hotelowych dostępny jest koran, dywanik modlitewny i kamień o tej samej funkcji. Na ścianach znak wskazujący kierunek, gdzie znajduje się Mekka. Każdy wierzący nosi też różaniec, który w islamie nazywany jest tasbihem, misbahą albo sibhą. Pielgrzymom towarzyszą otwarte całą dobę bazary przy sanktuarium. Jest pełno ulicznych sprzedawców. Jeśli mężczyźni mają pewną swobodę pod względem ubioru. To kobiety już nie. Mężczyźni powinni mieć długie spodnie, ale krótki rękaw nawet podczas tak uroczystych chwil jest do przyjęcia. Kobiety mają obowiązek być ubrane na czarno od stóp do głów.

Można jednak spotkać mężczyzn w abaji - rodzaj długiego płaszcza i  w kefiji z agalem – rodzaj nakrycia głowy z opaską je podtrzymującą, w Polsce potocznie zwane arafatką. Od nieżyjącego przywódcy Palestyńczyków – Jasera Arafata, który nie rozstawał się z kefiją. Także turban w Iranie jest popularnym nakryciem głowie. Oprócz abaju noszona jest też długa szata dla mężczyzn – galabija. Kobiety z kolei ubrane muszą być w czador lub abaję, ta ostatnia nie jest zarezerwowana tylko dla mężczyzn. Zakrywa całe ciało od szyi w dół. Na głowie hidżab czyli chusta z nikabem – zasłoną na twarz. W przypadku kobiet podczas uroczystości obowiązuje kolor czarny stroju. Te stroje wywodzą się ze świata arabskiego, zdominowanego przez islam. Dlatego są stosowane przez wszystkich wyznawców islamu, acz nie zawsze i nie wszędzie.

O obowiązkowym stroju dla kobiet przypominają odpowiednie tablice przed wejściem na teren sanktuarium. Inaczej ubrana kobieta, choćby była w obowiązkowej w Iranie chuście na głowie, nie zostanie wpuszczona do środka przez strażników religijnych. Zresztą poza sanktuarium kobiety też muszą przestrzegać szeregu zasad związanych z ubiorem, czego pilnują z kolei Strażnicy Rewolucji. Podczas uroczystości, by wejść na teren sanktuarium należy się poddać kontroli strażnikom religijnym. Są obecni także na terenie świątyń. Jest bezwzględny zakaz wnoszenia aparatów fotograficznych i kamer. Telefony komórkowe nie są zakazane, mimo że też mogą robić zdjęcia i nagrywać filmy. Nie mają prawa wstępu podczas świąt i piątkowych modlitw niewierni.

W Qom nigdy nie ma wielu turystów, są bowiem w Iranie bardziej atrakcyjne turystycznie miasta. Mimo że kraj jest gościnny, to obecność cudzoziemców z aparatami fotograficznymi w okolicach meczetów budzi często niepokój u muzułmanów, a w okresie obchodów ich świąt, bywają wręcz niemile widziani. Zakłócają bowiem spokój i czas modlitwy. Wynika to z tego, iż Qom to nie tylko bardzo religijne miasto, ale też bardzo konserwatywne. Z tego powodu cudzoziemcy niezwykle rzadko przyjeżdżają do miasta w czasie świąt. Jest im to nawet odradzane. Nie mają też możliwości z przewodnikiem zwiedzić sanktuarium w tym okresie. A jeśli mimo tego chcieliby dostać się na jego teren muszą albo liczyć na zgiełk i że nie zostaną zauważeni przez strażników albo ubrać się w tradycyjne muzułmańskie stroje i zostawić przynajmniej ten większy sprzęt rejestrujący w hotelu. Największą atrakcją Qom nie jest bowiem architektura, ale właśnie możliwość przyjrzenia się z bliska jak muzułmanie odnogi szyickiej obchodzą swoje święta. Jak się modlą, ubierają, co robią. Ich logistyka i organizacja. Dla ludzi spoza świata islamu, u których religia i zwyczaje są tak odmienne, jest to wszystko bardzo interesujące.

To, że Qom jest świętym miastem szyitów nie oznacza, że nie mogą się tu modlić wyznawcy innych odłamów islamu. Takie ograniczenia nie istnieją. W Iranie są jeszcze dwa miejsca, które mają nie tylko niezwykłe znaczenie dla całego islamu, ale przede wszystkim dla odłamu szyickiego. Miasto Meszhed w północno-wschodnim Iranie oraz kiedyś osobna gmina, a dzisiaj południowa dzielnica Teheranu – Rey. W obu tych miejscach znajdują się wspaniałe islamskie świątynie i przybywają tam liczni pielgrzymi. Zresztą Meszhed z Qom, rywalizują między sobą o miano najświętszego miasta tego kraju. Oba są zresztą zaliczane do dziesięciu głównych miejsc pielgrzymkowych dla całego islamu. Nie budzi jednak wątpliwości, że najważniejsze ośrodki kultu religijnego dla muzułmanów to kolejno Mekka i Medyna.

Nie tylko modlitwa

Mimo starożytnej historii miasta, nie ma tu zabytków z tego okresu. Qom poza meczetami oferuje w centrum miasta labirynt wąskich uliczek. Nic szczególnego, ale mają swój klimat. Poza tym tłok, zgiełk, sklepiki, punkty usługowe. Parki i nieduża rzeka. Dużo kurzu z otaczającej pustyni i upał, chociaż w zimie bywa tutaj mróz. Pod Qom znajduje się jedno z dwóch miejsc w Iranie, skąd wystrzeliwane są orbitalne rakiety balistyczne przez Irańską Agencję Kosmiczną. Natomiast w okolicy na terenach pustynnych i w rejonie solnisk znajdują się podziemne fabryki wzbogacania uranu. W wersji irańskiej instalacje te służą tylko celom pokojowym. Zachód uważa, że pozyskuje się tam materiały radioaktywne służące na potrzeby budowy broni atomowej przez Iran.

Poza tym Qom zasłużyło się w historii pewnym wydarzeniem. Niektórzy uważają, że to tutaj nastąpił początek irańskiej rewolucji islamskiej. W styczniu 1978 roku w miejscowej prasie ukazał się artykuł obrażający Chomeiniego – nieoficjalnego przywódcy Irańczyków. Skutkiem tego były manifestacje. Policja otworzyła ogień. Zginęło jak się szacuje kilkaset osób. To wydarzenie miało stanąć u podstaw rewolucji z 1979r. w skutek której Iran z monarchii konstytucyjnej przeobraził się w republikę islamską, którą jest do dzisiaj. A ajatollah Ruhollah al-Musawi al-Chomeini został najwyższym przywódcą Iranu. Warto wspomnieć przy okazji, że tytuł ajatollaha, najwyższego znawcy teologii i prawa, występuje tylko w islamie szyickim.

Okolice Qom to także bardzo atrakcyjne przyrodniczo tereny. Zachodnia część Wielkiej Pustyni Słonej ze słonymi jeziorami Namak i Hoz-e-soltan, które dzisiaj bardziej przypominają salary czy inaczej solniska. Są dużo mniejsze od tym najsłynniejszych w Ameryce Południowej, ale odpowiednio duże, by zrobić wrażenie. Otaczają je niewysokie pustynne góry. W tym rejonie znajduje się też Park Narodowy Kavir (kavir – pustynia po persku), w którym zobaczymy na przykład wilki czy gazele. Przede wszystkim znany jest jednak jako miejsce występowania zebry azjatyckiej, geparda azjatyckiego i perskiej pantery. Są to gatunki zagrożone wyginięciem. Można tutaj podziwiać również wiekowe domy z gliny i hodowle wielbłądów.