Praca pracą. Prelekcje prelekcjami. Ale zawsze znajdę czas na zwiedzanie i wycieczki. Tym razem padło na Lubelszczyznę. Poniższy tekst poświęcę miastu Chełm z dodatkiem Lublina.
Chełm (prawa miejskie z 1392r.). Całkiem spore miasto pomiędzy Lublinem a Zamościem, 20km od granicy z Ukrainą. Turystycznie niedocenione tak jak na to zasługuje. Jest tutaj bowiem sporo zabytków, w tym kilka wyjątkowych. Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny na wzgórzu niedaleko Rynku. Ogromny kościół z XVIII wieku, kiedyś katedra. Otoczony wianuszkiem budynków, gdzie m.in. Dom Pielgrzyma i barokowa Brama Uściługska, najstarsza zachowana do dzisiaj budowla miasta, pochodząca z ok. 1616 r. Innym efektownym zabytkiem jest dzwonnica z ok. 1878 r. (obecnie też wieża widokowa). Jej wysokość to około 40 m, a największy dzwon waży 3 tony. Za dzwonnicą, obok parku, wznosi się Góra Zamkowa, o której za chwilę.
Na miejscu bazyliki w średniowieczu (połowa XIIIw.) stała cerkiew wybudowana przez Daniela Romanowicza. Zachowały się mury z tamtych okresów w podpiwniczeniu. Fragmencik można oglądać przez szybę w podłodze bazyliki. Trwają prace nad przygotowaniem podziemi do zwiedzania (prawdopodobnie w 2018 r.). Dzięki archeologom, miałem przyjemność je zwiedzić w trakcie prac. W podziemiach znaleziono zabytkowe trumny, między innymi jednego z biskupów.
Bardzo cenne jest także późnobarokowe antepedium (1720-1750r) ze srebrnej blachy (antepedium - bogato zdobione zakrycie lub zasłona mensy ołtarza chrześcijańskiego). Przedstawia scenę hołdu składanego Matce Boskiej Chełmskiej po bitwie pod Beresteczkiem w 1651r.
Obok bazyliki wznosi się Góra Zamkowa (Góra Chełmska, 237m n.p.m.), na której odkryto wczesnośredniowieczne grodzisko - używa się nazwy Wysoka Górka. Później, około 1236 na grodzisku Daniel Halicki (Romanowicz) wzniósł zamek. Budowlę odsłonięto podczas prac archeologicznych. Zachowało się całkiem sporo murów, ale ze względu na brak środków finansowych, by udostępnić to miejsce turystycznie, ruiny zasypano. Świetnie je pokazuje stojąca obok makieta ze zdjęciami. Oby kiedyś znalazły się pieniądze na odsłonięcie skarbów tego wzgórza. Na jego wierzchołku wzniesiono nieduży kopiec (1928r.), jest też krzyż (1998r.). Wysoka Górka stanowi sztuczne wzniesienie, o wysokości ok. 15m, ponad naturalne sąsiednie wzgórze. Oferuje widok na Chełm i bazylikę z dzwonnicą.
Po sąsiedzku można zauważyć stary, zaniedbany cmentarz prawosławny (założony w 1867r.). Znajdują sie tutaj zabytkowe nagrobki, a także grób Filipa Filipczuka (1869-1940r.), pierwszego premiera Ukrainy (Ukraińskiej Republiki Ludowej). Nierzadko odwiedzają go mieszkańcy Ukrainy, do których niegdyś te tereny należały
Kilka minut marszu od bazyliki znajduje się Rynek, gdzie rekonstrukcja zabytkowej studni i zarys stojącego tutaj kiedyś ratusza. Brak środków finansowych nie pozwolił na więcej, nie mniej, przez przeszklone fragmenty rynku pokazano także zabytkowe podpiwniczenia. Wokół placu stoją kamieniczki i bardzo blisko bezcenny zabytek - Kościół Rozesłania św. Apostołów w Chełmie (1753-1763). Nie został on nigdy zniszczony, a wewnątrz cały pokryty jest wspaniałymi polichromiami (freskami), które od wybudowania były tylko kilka razy odnawiane. Wystrój kościoła jest również bogaty.
Zresztą Chełm stoi kościołami i to wielowyznaniowymi (niektóre pochodzą z XVII-XVIIIw.). Do dzisiejszych czasów zachowała się tylko część i nie zawsze pełnią funkcje religijne. Zespół Klasztorny Reformatów, Klasztor Bazylianów, Klasztor Ojców Pijarów, Pałac Biskupów Greckokatolickich, budynki seminariów, Mała Synagoga (inną, XVI-wieczną zniszczyli Niemcy w 1942r.), cerkiew św. Jana Teologa. I inne.
Kolejną, niezwykle cenną atrakcją, stanowiącą ewenement na skalę europejską, jest Zabytkowa Kopalnia Kredy. Podziemna trasa liczy niecałe dwa kilometry, zaś samych korytarzy są dziesiątki kilometrów, na kilku poziomach.
Właśnie tutaj jest jedno z nielicznych miejsc w Europie, gdzie występuje kreda pisząca. Pokłady mają nawet kilkaset metrów grubości, ale warto wspomnieć, że obok pobliskiej cementowni jest również kopalnia odkrywkowa.
Sztolnie kopano już w XIII wieku. Sprytni mieszkańcy Chełma, by nie płacić danin królowi, budowali po cichu, w piwnicach, wejścia do swoich prywatnych kopalni. Łączyły się one z kopalniami sąsiadów i tak pod starym miastem powstały labirynty. Dzisiaj udostępnione do zwiedzania. Bardzo ciekawe. Wewnątrz starszy duch Bieluch.
Miękka kreda, chłonąca wodę, nie pozwala budować ciężkich obiektów na powierzchni. W przeszłości stropy sztolni czasami ulegały zawaleniu, np. do jednej z nich wpadła ciężarówka. Od dawna w Chełmie kredy głębinowo się nie wydobywa, za to niedługo niedaleko miasta ma powstać nowa kopalnia - węgla kamiennego.
Wejście do kredowych podziemi znajduje się bardzo blisko Rynku, obok kościoła Rozesłania św. Apostołów. Jest sklepik z pamiątkami. A w okolicach wprawne oko zauważy wały ziemne, czyli rodzaj murów obronnych. W Chełmie nie były one nigdy murowane.
Kończąc powoli wspomnę, że Chełm oferuje na bardzo wysokim poziomie, oraz bardzo rozbudowaną, ofertę kulturalną. Jakiej pozazdrościć mogą mu dużo większe miasta.
Nie brakuje dużych imprez, czasami wielodniowych i co ważne, z precyzyjnie dobranym repertuarem i gośćmi. Na przykład Dni Kultury Chrześcijańskiej, rozbudowana Noc Muzeów, czy Chełm - Miasto Dobrych Duchów, podczas imprezy bije się rekord w ilości zgromadzonych w jednym miejscu duchów. W mieście działa wiele ciekawych instytucji, jak Muzeum Ziemi Chełmskiej, jest sala widowiskowa, kino. Wszystko na dobrym poziomie.
Jadąc drogą nr 12 od strony Lublina, przed Chełmem, po prawej stronie stoją ruiny średniowiecznej wieży w Stołpiu. Najczęściej podaje się, że powstała w XIII wieku, ale nie brakuje głosów, że może nawet w X-XI wieku (może ją mylą z mizernymi ruinami Wieży w Białawinie na terenie Chełma, prawdopodobnie z XI wieku). Zaś legenda głosi, że kredowymi tunelami z Chełma można się dostać właśnie do wieży.
Lublin. Największe polskie miasto na wschód od Wisły, obchodzi w roku 2017 siedemsetlecie nadania praw miejskich (1317r.). Słynie z ładnego Starego Miasta i bardzo starych zabytków, nawet z XII i XIII wieku. Na zdjęciach w poniższej galerii można zobaczyć Zamek Królewski z donżonem (basztą) i kaplicą św. Trójcy - na dziedzińcu. Pięknie organy w Katedrze i Bramę Krakowską oraz ulicę Krakowskie Przedmieście. Także Rynek, uliczki i Plac po Farze z ruinami fundamentów średniowiecznego kościoła św. Michała Archanioła. Na jednym ze zdjęć także nowoczesny stadion - Lublin Arena (niedaleko dworca kolejowego).
Na zdjęciach: Chełm i Lublin (od fot. nr 23), miejsca opisane w artykule.
Error
